KORONAVİRÜS SALGININ İŞ HUKUKU’NA ETKİLERİ
Koronavirüs salgını, İş Hukuku açısından İş Kanunu’nda tanımlanan “zorlayıcı sebep”tir.
İş Kanunu’nun 40. Maddesi, zorlayıcı sebebin varlığı nedeniyle iş yerinde çalışmanın durması halinde; ilk bir haftalık sürede her gün için işverene işçinin günlük maaşının yarısını verme edimini yükler. Zorlayıcı sebep nedeniyle çalışılamayan ilk bir haftanın sonunda, işveren işçiye ücret ödemek zorunda değildir. Bu dönemde iş sözleşmesi kanun gereği askıdadır.
Bir haftalık yarım ücret ödenen sürenin ardından işçi, İş Kanunu’nun 24/III. Maddesi uyarınca iş sözleşmesini feshedebilir. Bu durumda işçi kıdem tazminatına hak kazanacaktır. İşçi, çalışmanın tekrar başlamasını bekleyip, iş sözleşmesini devam ettirmek de isteyebilir. Bu sürede işçiye ücret ödenmez.
İşçi, koronavirüsü salgını nedeniyle işe gidemiyorsa; (hastalığa yakalanmaktan çekinme vs. sebeplerle) ilk bir haftalık süre için yukarıda belirtildiği şekliyle yarım ücret ödemesi yapıldıktan sonra iş sözleşmesi İş Kanunu’nun 25/III’üncü maddesi uyarınca feshedilebilir. Bu durumda işveren, kıdem tazminatı ödemek zorundadır.
Koronavirüs salgını nedeniyle işyerindeki faaliyeti kısmen veya tamamen duran işverenler; hukuka uygun şekilde gerekli rıza, başvuru ve şartları sağlaması halinde ücretsiz izin veya kısa çalışma uygulamasına gidebilirler.
ÜCRETSİZ İZİN
İşveren, işçiyi tek taraflı olarak ücretsiz izne çıkaramaz. Ücretsiz izin için tarafların karşılıklı rızaları gerekmektedir. İşçi ücretsiz izin için vermiş olduğu rıza ile bağlıdır.
İşveren, koronavirüs salgını nedeniyle işçilerinin bir kısmı veya tamamı için ücretsiz izin uygulamasına gitmek istiyorsa işçiye ücretsiz iznin hukuki sonuçlarının anlatılması (aydınlatılması), kısmi ücret ödemesi yapılması ve ücretsiz izin sonrasında tekrardan işe başlatılması taahhüdü verilmesi ile işçinin rızası alınarak ücretsiz izin verilebilir.
İşçinin; rızası alınmaksızın ücretsiz izne çıkarılması fesih anlamına geleceğinden, işçi işe iade davası açabilecektir. Yargıtay yerleşik içtihatlarında da, işverenin işçinin rızasını almaksızın ücretsiz izin uygulamasına gitmesini; iş akdinin işveren tarafından feshi niteliğinde değerlendirilmektedir.
KISA ÇALIŞMA
İşverenler, koronavirüs salgını nedeniyle İŞKUR’a başvuruda bulunarak “Kısa Çalışma Talebi”nde bulunabilir.
Kısa Çalışma, 4447 Sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’nun Ek Madde 2 hükmünde düzenlenmiştir. Bu düzenlemeye göre; genel ekonomik, sektörel veya bölgesel kriz ile zorlayıcı sebeplerle işyerindeki haftalık çalışma sürelerinin geçici olarak önemli ölçüde azaltılması veya işyerinde faaliyetin tamamen veya kısmen geçici olarak durdurulması hallerinde, işyerinde üç ayı aşmamak üzere kısa çalışma yapılabilir. Üç aylık süreyi Cumhurbaşkanı’nın uzatma yetkisi bulunmaktadır.
Kısa çalışma ödeneği ile çalışanlara, en son eline geçen aylık prime esas kazancının günlük brüt tutarının yüzde 60’ı ödenecek ve en yüksek ödenecek tutar aylık asgari ücretin brüt tutarının yüzde 150’sini (4.414.5 lira) geçemeyecektir. Buna göre de çalışana damga vergisi düşüldükten sonra en düşük 1.752,40 lira ile en yüksek 4.380.99 lira arasında kısa çalışma ödeneği ödenecektir. Kısa çalışma ödeneğinden yararlanan işveren isterse devletin ödediğinin (%60) üzerini (%40) tamamlayabilecektir. Bu hususta zorunluluk bulunmamaktadır.
Koronavirüs salgını nedeniyle "dışsal etkilerden kaynaklanan dönemsel zorlayıcı sebep" gerekçeli kısa çalışma başvurusu yapılabilmektedir. Kısa Çalışma Başvurusu için, işverenler açısından asgari işçi sınırlaması bulunmamaktadır. Daha açık bir ifadeyle işverenin kaç işçisinin olduğunun önemi yoktur. İşveren tüm işçileri için Kısa Çalışma Başvurusu yapabilir. Kısa Çalışma Başvurusunu işçiler yapamaz.
Kısa Çalışma Ödeneğinden yararlanacak işçinin işyerinde en az 60 günlük çalışmasının olması ve toplamda en az 450 gün prim ödemesi gerçekleştirilmiş olması gerekmektedir. Şartları sağlayan yabancı işçiler de Kısa Çalışma Ödeneğinden faydalanabilmektedir.
Kısa Çalışma Başvurusu onaylanan işveren, bu dönemde işçinin kısa ve uzun vadeli sigorta primlerini de yatırmayacaktır. İşçinin genel sağlık sigortası primleri de İşsizlik Fonu’ndan karşılanacaktır.
Başvuru, Değerlendirme Süreci ve Sair Hususlar
Koronavirüsten olumsuz etkilendiği gerekçesiyle kısa çalışma talep eden işverenler, buna ilişkin kanıtlarla birlikte Kısa Çalışma Talep Formu ile kısa çalışma yaptırılacak işçilere ilişkin bilgileri içeren listeyi bağlı bulundukları İŞKUR biriminin elektronik posta adresine, elektronik posta göndermek suretiyle kısa çalışma başvurusu yapabilirler. Korona virüsten olumsuz etkilenildiğine dayanak teşkil eden belgelerin başvuruya eklenmesi önem taşımaktadır.
İŞKUR’dan yapılan açıklamaya göre mevcut durumda değerlendirmeler aşağıdaki şekilde yapılacaktır:
"Tüm incelemeler mahalline gidilmeksizin Rehberlik ve Teftiş Başkanlığında veya Grup Başkanlıklarında sadece ilgili başvuru evrakı ve ekleri üzerinden ve tespit tutanağı düzenlenmeksizin gerçekleştirilecektir.
İnceleme sürecinde başvuru evraklarında eksiklik olduğunun değerlendirilmesi halinde, ivedilikle işverenler ile irtibata geçilerek, söz konusu eksik evrakların elektronik ortamda intikal ettirilmesi istenecek ve inceleme evrak bazında ivedilikle tamamlanacaktır.
Cumhurbaşkanlığı, Bakanlıklar veya ilgili kamu kurum ve kuruluşları tarafından faaliyeti durdurulan işyerleri ile ilgili olarak yapılan uygunluk tespiti incelemelerinde, işyerlerinin sadece bu kapsamda olup olmadığına ilişkin belgeler yeterli olacaktır.
İşverenlerin yönetimsel kararları çerçevesinde faaliyeti durdurulan veya azaltılan işyerleri ile ilgili olarak yapılan uygunluk tespiti incelemelerinde ise, durumu ortaya koyacak ilgili belgeler yeterli olacaktır.
Uygunluk tespitine ilişkin olarak T.C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı İş Müfettişlerince rapor niteliğinde yazı düzenlenecektir. Söz konusu yazı ve ekleri, İŞKUR İl Müdürlüklerine Kep adresi üzerinden elektronik ortamda gönderilecek olup ıslak imzalı hali ise işyerlerinin dosyasında muhafaza edilmek üzere bilahare gönderilecektir.
Cumhurbaşkanlığı, Bakanlıklar veya ilgili kamu kurum ve kuruluşları tarafından faaliyeti durdurulan işyerleri ile ilgili olarak yapılan uygunluk tespiti işlemi, Kanunda düzenlenen asgari ve azami süreler ile birlikte, idari tasarrufun süresi ile sınırlı olup idari tasarrufun sona ermesi ile kısa çalışma uygulaması da kendiliğinden sona ereceği dikkate alınmalıdır".
Kısa Çalışma’dan faydalanmasına karar verilen iş yerlerinde çalışan ve şartlarını sağlayan işçilere ödenecek ücret, mevcut mevzuat uyarınca işçinin ileride alacağı işsizlik ödeneğinden mahsup edilecektir.
Kısa Çalışma Başvurusu onaylanan işverenin işçileri açısından Kısa Çalışma, zorlayıcı sebeplerle işyerindeki haftalık çalışma sürelerinin geçici olarak önemli ölçüde azaltılması veya işyerinde faaliyetin tamamen veya kısmen geçici olarak durdurulmasından sonraki ilk haftanın (İş Kanunu’nun 40.maddesi uyarınca yarım ücret ödenecek dönem) sona ermesinden sonra başlar ve 3 ay sürer.
Kısa Çalışma Başvurusunun onaylanması halinde, Kısa Çalışma döneminde haklı nedenle fesih yapılamaz. Yine bu dönemde işçiye ücretli ve ücretsiz izin de kullandırılamaz.